Op vrijdag 7 maart 2025 wordt in de Goede Herderkerk te Borger de indrukwekkende tentoonstelling “Trails of Hope. Odyssee van Vrijheid” officieel geopend. Deze tentoonstelling is onderdeel van de herdenking van 80 jaar bevrijding van Borger en biedt een unieke kijk op de rol van de Poolse bevrijders tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarmee zet het een schijnwerper op de vaak onderbelichte rol van de Polen bij de bevrijding van noordoost Nederland.
Met persoonlijke verhalen en unieke foto’s is de opmars van de soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie, onder leiding van generaal Stanisław Maczek, te volgen. Deze divisie speelde een cruciale rol in de bevrijding van Normandië, België en Nederland, waaronder ook de gemeente Borger-Odoorn. Borger werd op 12 april 1945 bevrijd door de 1e Poolse Pantserdivisie.
In deze zware strijd voor onze vrijheid sneuvelden drie Poolse soldaten in onze gemeente:
Bolesław Laskowski, gesneuveld op 11 april 1945 bij Odoorn, 30 jaar oud (in Odoorn is een straat naar hem vernoemd),
Stanisław Kowalczyk, gesneuveld op 12 april 1945 bij Borger, 38 jaar oud, en
Stanisław Bieleniec, gesneuveld op 12 april 1945 bij Buinen, 23 jaar oud (in Buinen staat een monument ter nagedachtenis aan Kowalczyk en Bielenic).
Laskowski
Kowalczyk
Bieliniec
Trails of Hope is onderdeel van een wereldwijd project van het Poolse Instituut voor Nationale Herinnering (IPN). Eerder was de tentoonstelling al te zien in het Houses of Parliament in Londen, het Maczek Memorial in Breda en in New York.
“Het is heel bijzonder dat we deze tentoonstelling naar Borger hebben kunnen halen,” aldus de Werkgroep 80 jaar Bevrijding Borger.. De opening zal plaatsvinden om 13:00 uur en wordt verricht door burgemeester Jan Seton, samen met een hoge vertegenwoordiger van het IPN. De tentoonstelling is van 7 maart tot en met 5 mei 2025 te zien en biedt bezoekers een unieke kijk op de geschiedenis van Poolse bevrijders tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De Werkgroep benadrukt verder: ” “We moeten het verhaal van de Poolse soldaten en hun inzet voor onze vrijheid blijven herinneren en doorgeven aan de volgende generaties.”
Hoogtepunten van de tentoonstelling:
Het verhaal van de 1e Poolse Pantserdivisie, van hun landingen in Normandië tot de bevrijding van steden in Nederland en Duitsland.
Foto’s, dagboeken en persoonlijke objecten van Poolse soldaten.
Educatieve programma’s voor scholieren en jongeren, gericht op het belang van vrijheid en internationale solidariteit.
De tentoonstelling is een samenwerking tussen het Instituut voor Nationale Herinnering (IPN) en de de Werkgroep 80 jaar Bevrijding Borger. De opening vormt de aftrap van een reeks evenementen die georganiseerd worden ter gelegenheid van 80 jaar bevrijding.
Locatie en openingstijden:
Goede Herderkerk, Hoofdstraat 40, Borger
Opening 7 maart 2025
Tijd: 13.00, inloop vanaf 12.30 Einde openingsceremonie ca. 15.30.
Daarna is de tentoonstelling t/m 5 mei te bezoeken tijdens de openingstijden van het Anker en de Goede Herderkerk.
Ook is de tentoonstelling geopend op 12 april 2025 van 15.30-18.00. Die dag is er o.a. een filmvoorstelling over Poolse veteranen met de Belgische documentairemaker Bart Verstockt.
In de marge van de ontmoeting tussen de Britse premier Starmer en de Poolse premier Tusk op 17 januari 2025 in Warschau verscheen een voor vele onopvallende mededeling: Er is geen verschil van inzicht meer over de rol van de Polen in september 1944. Na ruim 80 jaar is er de Britse erkenning.
De ontmoeting
De aanleiding van de ontmoeting tussen beide premiers was de versterking van de samenwerking tussen beiden landen, zowel op economisch als defensie gebied. Dit laatste uiteraard tegen de achtergrond van de strijd in Oekraïne, die beide landen steunen, maar ook de gedeelde zorg over de veiligheid in de Baltische Zee.
Szefowie rządów omówili kwestie historyczne. Perspektywy Polski i Wielkiej Brytanii w stosunku do udziału 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego w Operacji Market-Garden stały się zbieżne.
„Generał Sosabowski doczekał się pełnego uznania. Cieszę się, że te różne interpretacje historyczne przestały już nas niepokoić”
– podziękował brytyjskiemu Premierowi Donald Tusk.
Of:
“De regeringsleiders bespraken historische kwesties. De perspectieven van Polen en het Verenigd Koninkrijk met betrekking tot de deelname van de 1ste (Poolse) Onafhankelijke Parachutistenbrigade onder leiding van generaal Stanisław Sosabowski aan de operatie Market-Garden kwamen met elkaar overeen.
“Generaal Sosabowski heeft de volledige erkenning gekregen. Ik ben blij dat deze verschillende historische interpretaties ons niet langer verontrusten,” bedankte de Poolse premier Donald Tusk de Britse premier.”
Last September, the British Embassy in The Hague commemorated the 80th anniversary of Operation Market Garden and the Battle of Arnhem in the Netherlands when British airborne forces, alongside our Allies, including the 1st Polish Independent Parachute Brigade under the command of General Sosabowski, fought side by side for our freedom.
On this 80th anniversary, the UK government has conveyed to the Polish authorities and to the last surviving Polish veteran of the battle, Mr Bolek Ostrowski, its gratitude, appreciation and recognition of the courage and commitment shown by Polish forces in and around Driel and Oosterbeek in September 1944. This includes helping many British airborne forces withdraw across the river when it was clear that the Allies would be unable to take the Bridge at Arnhem.
We will forever be grateful.
Eerherstel voor de Polen
Het verschil in perspectief waarnaar de verklaring van Tusk verwijst, duidt op het verwijt van Britse generaals Montgomery en Browning dat het gebrek aan inzet van de Polen en de halsstarrige opstelling van hun generaal Sosabowski de reden was dat de brug bij Arnhem ‘een brug te ver’ bleek tijdens de septemberdagen van 1944. Iets wat geheel onterecht was.
Een opstelling die zelfs leidde tot ontslag van generaal Sosabowski. Eerherstel vanuit Nederland volgde in 2006. Vanuit de Britse veteranen volgde een monument voor de generaal in Driel maar een officiële erkenning van de Britse regering bleef achterwege tot nu dus.
Brief voor de laatst levende veteraan
Voor dit eerherstel hebben velen zich ingezet en niet de laatste plaats de Stichting Driel-Polen en Cora en Arno Baltussen. Deze laatste deed bij de herdenking in september nog een emotionele oproep aan de Britse premier om niet te lang te wachten met het eerherstel omdat dit dan nog op tijd kan zijn voor de laatste nog levende Poolse veteraan, Bolesław Ostrowski.
Deze oproep heeft dus zijn effect gehad en zo heeft Ostrowski inmiddels een persoonlijke brief gehad leren we uit het persbericht van de stichting. Een pluim hiermee voor de niet aflatende inzet van de stichting en in het bijzonder de (inmiddels voormalige) voorzitter Arno Baltussen.
De foto toont Sosabowski klaar voor vertrek naar Driel in september 1944
De onbekende Poolse luitenant en sergeant op Ameland
Op 2 en 10 juli 1943 spoelen op Ameland bij Hollum twee lichamen aan die aan de kleding te identificeren zijn als Polen. Helaas is naast hun rang verder niet bekend over hun identiteit. Op hun graf op de begraafplaats in Nes staat dan ook alleen ‘An Airman of the War 1939 – 1945’, hun rang en ‘Polish Forces’.
Dit roept natuurlijk de vraag op wie deze twee onbekende Polen zouden kunnen zijn.
Uitsnede uit een presentatie op de site Amelander Historie met een korte beschrijving van alle daar aanwezige oorlogsgraven.
Stefan Tomicki?
Beide graven worden ook vermeld op de website polishwargraves.nl (nu in beheer bij de Oorlogsgraven Stichting) die voor een aanzienlijk de bron is geweest voor onze website. Die site vermeld bij de Porucznik (luitenant) die op 2 juli aanspoelde dat dit mogelijk Stefan Tomicki is. Hij raakte vermist bij de crash van Wellington bommenwerper met het registratienummer HE148, BH-T van het 300 Squadron Ziemi Mazowieckiej.
Deze crash vond plaatst in de nacht van 9 april 1943. Alle zes de bemanningsleden kwamen om. Slechts twee werden geïdentificeerd: de navigator Jan Rudek en schutter Stanisław Stępień. Zij spoelden aan op het strand bij Castricum en Egmond aan Zee. De dag na de crash. Beiden zijn begraven op de algemene begraafplaats in Bergen.
Gezien het verschil van de locatie waar het lichaam is gevonden en dat het bijna drie maanden later is, en het feit dat Tomicki de rang podporucznik had in plaats van porucznik is er reden om bovenstaande vermoeden zeker van een vraagteken te voorzien.
Voor het graf van de sergeant geeft polishwargraves.nl geen verdere informatie.
Andere opties?
Op onze site staan meerdere vliegers die vermist raakte in de periode voor de vondst van de lichamen. Naast de al genoemde Tomicki crashen in de periode voor begin juli 1943 nog dire vliegtuigen. We beginnen met de meest waarschijnlijke.
Op 12 mei crasht Halifax II met serienummer DT627 en squadron code NF-P van het 138 ‘special duties’ squadron in de Waddenzee voor de kust van Sint Jacobiparochie (volgens polishwargraves). Hun missie was agenten droppen in Nederland. Het loss register vermeld dat van de zeven koppige bemanning er vier aanspoelen op de Nederlandse kust met de datum waarop ze aanspoelde:
Luitenant Jan Polnik, spoelt 6 juli aan op Terschelling
We vermelden bewust de rang in het Pools zodat de overeenkomst met de rangen op de graven opvalt. Gegeven de rangen van de vermisten en het moment en locatie van aanspoelen van de gevonden lichamen zouden dit mogelijke kandidaten kunnen zijn.
De vraag die dan opkomt is waarom deze bij de vondst niet geïdentificeerd konden worden terwijl de andere bemanningsleden wel geïdentificeerd zijn. Helaas wordt bij bovenstaande beschrijving van de vondst niets vermeld over de staat van de lichamen die hier uitsluitsel overgeeft maar het is het onderzoeken waard.
Tenslotte zien we op de site Amelander Historie dat de 13de nog een lichaam aanspoelt die als militair van de Britse Luchtmacht wordt vermeld. Zou het kunnen zijn dat dit het derde bemanningslid is maar dat zijn uniform te beschadigd was om als ´Pools´ te identificeren?
Nog andere opties?
Naast de boven beschreven optie verdween op 13 mei een vliegtuig van het 300 Squadron in de Zuiderzee ten oosten van Volendam (5 vermisten). Deze optie lijkt niet heel waarschijnlijk omdat toen de afsluitdijk er al was. Misschien dat een expert kan aangeven of het nog mogelijk was dat bij het spuien de lichamen op het wad en daarmee op Ameland terecht zouden komen.
Op 22 juni stort op 60 kilometer uit de kust van IJmuiden nog een bommenwerper van het 300 squadron neer met vier vermisten als resultaat (overigens zonder porucznik onder de vermisten). Ook hier zou gekeken moeten worden of dit waarschijnlijk is met de heersende stromingen op zee.
Kunnen we het mysterie alsnog ophelderen?
De vraag is natuurlijk of na al die jaren het misterie nog is op te helderen. Zijn er bijvoorbeeld nog rapporten van de vondst op Ameland die meer zeggen over de staat van de lichamen? Zou iemand met kennis van de stromingen in de Noordzee iets kunnen zeggen over de hypothese met Stefan Tomicki? Of iemand met kennis van de Waddenzee over de locaties waar de lichamen van de crash van de 12de mei zijn gevonden met de locatie bij Hollum? Voorals nog blijven het een onbekende luitenant en sergeant in Nes op Ameland.
Op 23 december 1944 sneuvelde in Nederland de Poolse soldaat Edward Mżyczek. Dankzij een post op Facebook (in het Pools) komen we meer te weten over een van de vele gesneuvelde Poolse militairen uit de pantserdivisie van generaal Maczek.
Wij vertaalden en vatte de tekst uit de facebookpost samen. Onderaan het bericht sluiten we de originele post in waarin nog interessante foto’s te vinden
Het Verhaal van Edward Mżyczek
Edward Mżyczek was slechts 26 jaar oud toen hij om het leven kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nog op 14 december 1944 stuurde hij zijn familie een foto en groeten, niet wetend dat dit het laatste bericht zou zijn dat zij van hem zouden ontvangen.
Edward werd geboren op 28 oktober 1919 in het dorp Kończyce Małe, dichtbij Cieszyn. De oorlog bepaalde zijn lot, zoals dat gebeurde bij zoveel jonge mensen uit Silezië, een regio die door nazi-Duitsland werd ingelijfd. Onder Duitse bezetting hadden jonge Polen nauwelijks toekomstperspectief en werden ze gedwongen keuzes te maken die vaak levensveranderend waren.
Gedwongen dienst in de Wehrmacht
Voor Edward en zijn familie had de oorlog ingrijpende gevolgen. Zoals vele Poolse mannen woonachtig in bij Duitsland ingelijfde gebieden werd hij gedwongen dienst te nemen in de Wehrmacht, een lot waartegen verzet haast onmogelijk was. Weigering leidde tot arrestatie of zelfs deportatie naar een concentratiekamp. Edward, zijn zwager Janek en andere familieleden werden allemaal opgeroepen. Janek keerde terug zonder een been, maar Edward’s verhaal eindigde tragisch.
Poolse soldaten in de Wehrmacht vochten vaak met tegenzin voor Duitsland. Velen, zoals Edward, zagen een kans om te ontsnappen. In 1943 kwam Edward in geallieerde handen, waarschijnlijk tijdens een operatie in Zuid-Europa. Hij sloot zich aan bij de Poolse Strijdkrachten in het Westen, waar hij onder de naam Burzyński diende, om zijn familie te beschermen tegen Duitse represailles.
Soldaat onder Generaal Maczek
Als soldaat in 1e Bataljon Poolse Hooglanders Podhale, vocht Edward onder Generaal Maczek, in de 1ste Poolse Pantserdivisie. Voor kerstmis in 1944 kreeg Edward de opdracht om mijnen te ruimen in Doeveren, niet ver van Breda. Tijdens de laatste mijnopruiming zei hij opgelucht: “Jongens, de laatste!” Helaas was dit ook zijn laatste moment. De volgende dag was het kerstavond, maar Edward en zijn kameraden waren niet meer in leven.
Een graf met een verhaal
Edward Mżyczek rust samen met zijn kameraden op de Alg. Begraafplaats Leijsenakkers te Oosterhout. Zijn verhaal is een herinnering aan de offers die vele Poolse soldaten brachten. Dankzij Joasia, die zijn verhaal deelde, voelt Edward’s leven dichtbij en persoonlijk. Het is belangrijk dat we zijn herinnering en die van anderen blijven eren.
Eer aan zijn nagedachtenis
Het verhaal van Edward Mżyczek staat symbool voor de talloze Polen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten, soms onder dwang in Duitse dienst, en uiteindelijk hun leven gaven voor vrijheid.
Mocht iemand meer informatie hebben over Edward Mżyka/Burzyński, aarzel dan niet om contact op te nemen. Natuurlijk delen we deze informatie dan ook met de schrijfster van het facebookbericht.
Na de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in september 1944 werd de Poolse Pantserdivisie ingezet in West-Noord-Brabant waarbij oktober en november de meeste strijd zag. Dit zorgde voor grote verliezen in de divisie maar ook voor de bevrijding van plaatsen zoals Baarle-Nassau, Alphen, Breda en Moerdijk. De inzet van de Poolse bevrijders, en hun offers, wordt ook nu 80 jaar later nog uitgebreid herdacht. Op deze pagina een overzicht van activiteiten. Let op: We zijn zeker niet compleet dus hou de lokale media en de socials in de gaten om te kijken wat er bij jou in de buurt allemaal te doen is.
Heb je nog een tip die niet hier is opgenomen en die hier volgens jou niet mag ontbreken? Neem dan even contact met ons op.
Baarle-Nassau en Alphen
Na Zeeuws-Vlaanderen zetten de Polen bij Baarle-Nassau voor het eerst weer voet op Nederlandse bodem. De gevechten daar en bij Alphen en omgeving gingen gepaard met verliezen. Veel vonden hun rustplaats in Lommel in Belgie. In Alphen zijn 18 Polen begraven. Onder hen op 8 oktober de twee broers Konrad (die de volgende dag 20 zou worden) en Henryk (23jr). Zij kwamen tegelijk om bij de inslag van een granaat. In 2019 verscheen hun verhaal in een bevrijdingskrant (zie hier, pagina 9). Op de foto hun graf in Alphen.
Net als bij Driel is er in samenwerking met LRE en fietsroute en een wandelroute bij Breda vormgegeven. Deze is terug te vinden op de site van Liberation Route EUropa en maakt onderdeel uit van de landelijke ‘Poolse fietsroute’ die begint in Zeeuws-Vlaanderen en doorloopt tot noord-oost Nederland.
Buitenexpositie bij MMB
Van midden september tot en met midden november is bij het MMB een buitenexpositie te zien over de Poolse bevrijders met de titel ‘Trails of Hope’.
NAC in ‘Poolse shirts’
De voetbalclub uit Breda, NAC, speelt dit hele seizoen met T-shirts die de Poolse bevrijders eren. Op het thuisshirt staan de 30 namen van de Polen die omkwamen in Breda bij de bevrijding.
Film: Mijn Poolse opa
In 2019 verscheen de documentaire ‘Mijn Poolse opa’ van Koen van Groessen. Hij reis onder andere naar Oekraine en ontdekt daar een voor hem nog onbekend deel van zijn familie. Een familie die zijn opa als tiener achterliet en nooit meer terug zag. Dit verhaal van Michal Salewicz speelt op 20 oktober om 16.30 uur en om 23 oktober om 19.30 uur in Chassé in Breda.
Bevrijdingsconcert
Ook in Chassé is het gratis “Bevrijdingsconcert ter ere van de Poolse bevrijders” met onder andere Sinfonietta Cracovia, Bredase Opera en Partizanenkoor uit Breda.
Locatie: Begraafplaats Leijsenakkers, Veerseweg 42 in Oosterhout
Breda: Ginneken
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 10.45 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ginneken aan de Vogelenzanglaan 19 in Breda
Breda: Ettensebaan
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 13:00 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ettensebaan in Breda
Bavel bevrijd
Bavel is een van de vele plaatsten die de Polen bevrijdde, om precies te zijn op 28 oktober. Hier is in het weekend van zaterdag 26 en zondag 27 oktober een weekendprogramma.
Walk of Fame
In het straatbeeld van Breda worden 80 vlaggen opgehangen met portretten van 80 bevrijders. Via de app ‘About this Building’ kan je de 80 verhalen bij de vlaggen lezen. De vlaggen blijven hangen tot eind november.
Op vrijdagmiddag 20 september 2024 bezochten nabestaanden van Syktus Maria Lewkowicz de crashsite in Hollands Kroon. Naar aanleiding van dit bezoek schreef Mark Hakvoort van Stichting Herdenkingspalen Hollands Kroon dit verslag. Onze dank ook voor de mooie foto’s die we ontvingen waarmee Syktus meer wordt dan alleen een omgekomen Poolse vlieger.
Jazzmusicus en piloot Syktus Lewkowicz
Op vrijdagmiddag 20 september 2024 waren er Engels-Poolse nabestaanden over in gemeente Hollands Kroon, Nick en Sally Lewkowicz. Het vliegtuig van Nick zijn oom Sykstus (Marys) Lewkowicz was neergestort vlak achter de boerderij van de familie Jose en Hennie Vosbergen aan de Molenweg 38 Slootdorp. Op die plek van de vliegtuigcrash staan nu appelbomen.
In de berm van de Molenweg 38 staat de herdenkingspaal voor de zes omgekomen bemanningsleden van de Wellington bommenwerper Z1467 GR-L, is stil gestaan voor de omgekomen oom Sykstus Lewkowicz. De stichting SHHK had gezorgd voor de Poolse nationale vlag en de Engelse Union Jack en de familie Vosbergen voor bloemen.
Sykstus was co-piloot (2de piloot) van de Wellington bommenwerper. Normaals gesproken was hij met 30 jaar te oud bij Bomber Command maar waarschijnlijk omdat hij al in bezit was een vliegbrevet werd het operationeel vliegen toegestaan. In augustus 1934 heeft hij zijn vliegopleiding gevolgd in Polen en daarbij zijn vliegbrevet gehaald. In dezelfde periode was hij bandlid van een jazzband.
Na de Duitse inval in Polen september 1939 is Sykstus met zijn twee jongere broers Janusz en Antoni uit Polen gevlucht via Frankrijk naar Engeland. Alle drie gingen ze in militaire dienst. De middelste Janusz was de vader van Nick, vloog in een P-51 Mustang van de RAF. De jongste broer Antoni zat bij het Pools-Engelse landleger en had onder andere meegevochten in 1944 bij de slag om Monte Casino in Italië.
Janusz (de vader van Nick) heeft na de oorlog het Engelse staatsburgerschap gekregen en trouwde met een Engelse. Hij kreeg vier zonen, waarvan Nick de jongste is. Nick en Sally hebben zelf drie zonen.
Begin jaren 60 was Janusz, de vader van Nick, samen met zijn gezin (zijn moeder en vier zonen) naar Nederland gekomen. Om het graf van zijn broer Sykstus Lewkowicz te bezoeken. Nabij Den Helder ligt een begraafplaats in Huisduinen. Daar aangekomen met zijn gezin kon hij het graf van Sykstus niet vinden. Na wat rondvragen bleek dat alle oorlogsgraven , waaronder ook het graf van Sykstus in 1948 door de Nederlandse overheid in samenwerking met de Engelse overheid, te zijn overgebracht naar de Geallieerde begraafplaats nabij Bergen op Zoom. De vader van Nick was hierover niet geïnformeerd en stond nu 200 km verderop voor niks te zoeken.
Jurgen van RTV-NH was ook aanwezig en heeft Nick geïnterviewd. Nick vertelde over zijn familie in Polen die zij hebben bezocht tijdens de koude oorlog en begin jaren 90. Daarna thee, koffie en appeltaart bij de familie Vosbergen. Diverse foto’s werden uitgewisseld waaronder foto’s van het gezin Lewkowicz in de jaren 30, Sykstus tijdens zijn vliegopleiding, geboorte foto en de jazzband.
Nick heeft zijn drie oudere broers geïnformeerd over de crashlocatie.
Op zaterdag 21 september werd in Driel de inzet van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade herdacht. Behalve dat het op de dag (en bijna tijdstip) exact 80 jaar geleden was dat de Polen bij Driel landde werd het in meerdere opzichten een indrukwekkende herdenking.
Erkenning voor inzet
De eerste spreker was scheidend voorzitter Arno Baltussen. Na het eerherstel van de Brigade en Generaal Sosabowski in Nederland in 2006 zet hij zich al jaren in voor officieel excuus van de Britse regering. Immers kort na de Operatie Market Garden kreeg generaal Sosabowski de schuld van het niet slagen van de operatie. In bredere zin liet de Britse regering de Polen na de oorlog aan hun lot over en mochten ze als een van de weinige geallieerden niet meedoen aan de overwinningsparade in London in de zomer van 1946.
In een bij vlagen emotioneel betoog riep de heer Baltussen de Britse premier Keir Starmer op om dit onrecht ongedaan te maken. Het is in de woorden van scheidend voorzitter Baltussen nog niet te laat nu er nog een veteraan in leven is, Bolek Ostrowski (105) in Toronto, Canada.
Hij (Bolek) benadrukte dat het altijd waard is om te vechten voor de anders vrijheid. En hij zou het zo weer doen. Het is het waard om te vechten voor andermans vrijheid ook als je het zelf niet hebt ervaren.
Die waarde van vrijheid wilden wij in Driel omarmen. […]
Tot op de dag van vandaag heeft de Britse regering de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade niet officieel erkend.
Inzet voor vrijheid verdient altijd erkenning en waardering. Inzet voor vrijheid is altijd goed en kan nooit worden bestempeld als “schuldig aan verlies”. Inzet voor vrijheid is altijd winst.
Dit is ook wat de Britse veteranen die in Arnhem vochten altijd hebben gezegd. Als teken van hun dankbaarheid sponsorden zij een monument en plaquette op het Polenplein in Driel, ter ere van generaal Sosabowski.
Op deze manier hebben zij hun erkenning al laten blijken, maar de formele erkenning van de Britse regering zou ook zeer op prijs worden gesteld.
Inzet voor vrijheid moet gepaard gaan met erkenning. Erkenning drukt waardering en aandacht uit en leidt uiteindelijk tot motivatie. Dit zijn we verschuldigd aan Bolek en alle veteranen die voor onze vrijheid hebben gevochten – om generaties te motiveren in hun voetsporen te treden en zich in te zetten voor vrijheid. Vrijheid bestaat alleen als iedereen zijn plicht vervult om zich in te zetten voor vrijheid. […]
Daarom herhaal ik mijn oproep aan de Britse premier: […] Het eerherstel kan nog plaatsvinden zolang Bolek onder ons is. Gezien Boleks leeftijd is er geen tijd te verliezen. Er is nog steeds kans om de laatste Poolse veteraan in de ogen te kijken en die veelbetekenende woorden te zeggen:
“Dank je, dank dat jullie voor onze vrijheid hebben gevochten.”.
Met dit pleidooi zette Arno Baltussen kracht bij aan de brief met deze oproep die de Britse premier eerder al ontving van de stichting in samenwerking met de burgemeesters uit de Airborne Region.
Burgemeester Patricia Hoytink-Roubos
Wat wordt onze inzet?
Een van die burgemeesters, burgemeester Patricia Hoytink-Roubos van Overbetuwe vertelde twee persoonlijke verhalen van Poolse militairen, Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz. Ze riep de aanwezigen op om na te denken wat onze nalatenschap zou kunnen zijn:
Na tachtig jaar is de onvoorwaardelijke en moedige inzet van mannen als Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz en al die anderen nog altijd een voorbeeld. En het houdt ons een spiegel voor. Welke afdruk willen wij achterlaten voor onze kinderen? Zijn we bereid om te vechten voor iets dat groter is dan onszelf? Om daar een offer voor te brengen?
Ook vandaag is dit hard nodig. We zien dat oorlog dichterbij is gekomen. Letterlijk, door de strijd in Oekraïne.
Maar ook als ik kijk naar ons eigen land, dan lijken de omstandigheden een beetje op die in de jaren ’20 van de vorige eeuw.
Ook toen was er polarisatie, antisemitisme, onzekerheid en instabiliteit. Dat zorgde voor een vruchtbare bodem voor het gedachtegoed van de nazi’s.
Laat vandaag de uitkomst niet hetzelfde zijn. Laten we met elkaar de geschiedenis ongelijk bewijzen. Laten we zie dat het wél anders kan, ook al is de situatie vergelijkbaar met toen.
Bijdragen van de premiers
De herdenking zou worden bijgewoond door de premier van Polen, Donald Tusk en Nederland, Dick Schoof. Met het hoogwater in Polen liet de Poolse premier zich vertegenwoordigen door de minister van veteranen zaken die een brief van Tusk voorlas.
Premier Schoof
De Nederlandse premier gebruikt ook de inzet van de Polen om de link te leggen naar de actualiteit en onze rol daarin:
Laten wij vandaag hun voorbeeld als een opdracht beschouwen. De opdracht om in het hier nu pal te staan voor de vrijheid en de waarden die tachtig jaar geleden met zoveel overgave en vastberadenheid zijn bevochten. Voor generaties daarna is ‘oorlog’ lange tijd een woord van ver weg geweest. Een woord van vroeger. Iets uit een voltooid verleden tijd. Althans, dat hebben we onszelf en elkaar lang kunnen vertellen.
Maar sinds de Russische inval in Oekraïne weten we beter. […]
In Polen, het land van een van onze bevrijders, wordt dat nog directer gevoeld dan hier. Daarom is het zo belangrijk dat Polen, Nederland en andere landen elkaar vasthouden en steunen, in de NAVO en Europa. Daarom is het zo belangrijk dat we één lijn trekken tegen agressie en onrechtstatelijkheid. En dat we daarin onverzettelijk en onvermoeibaar zijn. Het moet. Het moet, omdat het alternatief ondenkbaar is.
In zijn brief sprak premier Tusk juist dank uit naar het Nederlandse volk voor de wijze waarop zij al die jaren de Poolse inzet herdenken en zich inzetten voor het eerherstel:
Ik heb al gezegd dat we dankbaar zijn voor de attente herinnering aan de Poolse brigade en haar generaal. In het bijzonder wil ik u bedanken voor uw inspanningen om de Polen die bij Arnhem hebben gevochten te eren, wat ertoe heeft geleid dat Koningin Beatrix in 2006 de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade de hoogste militaire onderscheiding van het Koninkrijk der Nederlanden, de Militaire Willemsorde, heeft toegekend en generaal Sosabowski de Bronzen Leeuw Medaille. Maar er is nog een reden om onze dankbaarheid te betuigen. Ik denk hierbij aan het initiatief om de bijdrage van Poolse parachutisten aan operatie ‘Market Garden’ te erkennen en hun militaire daad te waarderen. Een brief met een dergelijke oproep werd begin juli naar de regering van het Verenigd Koninkrijk gestuurd. De burgemeesters van Nederlandse steden ondertekenden de oproep in groten getale.
Vandaag en de nalatenschap
Wij hopen dat de inzet van de Polen inderdaad doorklinkt in acties vandaag de dag. Of onze nalatenschap nu is het trekken van een lijn tegen agressie en onrechtstatelijkheid, het in herinnering blijven roepen van de rol van de Polen of het daadwerkelijke eerherstel door de Britse regering. We hopen bovenal dat daarmee de inzet van Bolek en alle andere niet te vergeefs was en dat hij nog getuige mag zijn van het eerherstel.
Herdenking terugkijken?
De herdenking is terug te zien op YouTube (zie hieronder). Vooraf was nog een kort vraaggesprek over de historische context. Wilt u die ook terugzien? Ga dan naar het verslag op de site van Omroep Gelderland.
Toespraken
De volledige toespraken zijn na te lezen op de site van de Stichting Driel Polen
In 2020 verscheen het boek ‘Vergeten Helden’. Fotograaf Johannes vande Voorde volgde de Poolse pantserdivisie van Normandië naar Wilhelmshaven en maakte foto’s op die route en portretten van veteranen. Dirk Verbeke schreef daarbij de teksten (met een historische inleiding door Dr. Iwona Guść). Het resultaat was een mooi monument in boekvorm aan deze vergeten helden van onze bevrijding.
Begin oktober presenteerden beide auteurs tijdens een door IPN georganiseerde bijeenkomst de Poolse editie ‘Zapomniani Bohaterowie’ in een vertaling van Iwona Mąckza.
U kunt op de fiets langs de belangrijke plekken in en rond de dorpen Driel en Oosterbeek waar onder andere de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade vocht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De route van ruim 40 kilometer gaat onder andere over de landings-plaatsen en langs het hoofdkwartier van generaal-majoor Stanisław Sosabowski. Deze route maakt deel uit van de landelijke route langs de belangrijkste door Polen bevrijde plaatsen in Nederland. Start en eindpunt van de route is het informatiecentrum ‘De Polen van Driel’.
Waarom deze route?
“Als Stichting Driel – Polen zetten we ons in om de herinnering aan de Poolse bevrijders die in 1944 meevochten in Operatie Market Garden levend te houden. Hoogte punt is de jaarlijkse herdenking in september. We zagen dat door het jaar heen er belangstelling is. Daarom ontstond in 2014 het informatiecentrum dat start- en eindpunt vormt van deze route. Met deze fietsroute willen we, in samenwerking met Liberation Route Europe (LRE) en andere partners, de verhalen die te vertellen zijn tot leven brengen op de plaatsen waar ze zich af speelden. Dit deden we eerder ook met onze wandelroute.”
Wat kunt u zien op deze route?
De route voert u door de mooie Over Betuwe. Dit was het strijdtoneel van het landleger en een belangrijk deel van de parachutistenbrigade. Ook voert de route u over de Veluwezoom en daarmee het strijdtoneel rond Oosterbeek waar de Polen meevochten in de bittere strijd in en rond de perimeter. Het gebied waar de geallieerden stand probeerde te houden tegen de oprukkende Duitse troepen nadat de brug in Arnhem verloren was gegaan.
Verhalen
Bij de verschillende belangrijke plekken vertellen we het verhaal van onze Poolse bevrijders. Vaak verhalen van soldaten die het helaas niet konden na vertellen en die nu begraven liggen op de begraafplaats in Oosterbeek, uiteraard ook een punt op de route.
Landingsterrein: Op 19 september 1944 landde gliders met Poolse materiaal. Daarbij sneuvelde korporaal Trochim. Zijn graf was lang anoniem.
Hoofdkwartier: U komt langs het huis waar generaal Sosabowski zijn hoofdkwartier had.
Stellingen: Zowel in Driel als in Oosterbeek onderscheidde kanonnier Karol Standarski zich bij het afslaan van een Duitse aanval. Hij sneuvelde in Oosterbeek.
Hoe kunt u de route volgen?
Er zijn verschillende manieren om de route te volgen.
Download de app van Liberation Route Europe en zoek daar de route om deze met de app te volgen. Daarin staan ook de verhalen en beelden bij de belangrijke plekken.
Op deze dag 85 jaar geleden, na de inval van Duitsland in Polen op 1 september 1939, verklaarde op 3 september 1939 het Verenigd Koninkrijk Duitsland de oorlog. Later op de dag volgde Frankrijk.
In Polen werd de deelname toegejuicht. Nu hoefde het leger tegen de Duitse overmacht alleen stand te houden tot de Britten en Fransen kwamen. Dergelijke steun bleef uit. Toch was de deelname van beide landen cruciaal. Het conflict breide zich uit tot wat we later ‘De Tweede Wereldoorlog’ zijn gaan noemen.
Toch was de deelname ook voor Polen belangrijk. Nadat de strijd tegen Duitsland, en vanaf 17 september ook tegen de Sovjet Unie, was verloren in oktober 1939 konden regering en leger uitwijken. Van najaar 1939 tot en met de zomer van 1940 werd in Frankrijk gewerkt aan de wederopbouw van het leger. Daarbij vochten de Polen mee tegen de Duitse inval in Frankrijk.
Na de verloren strijd in Frankrijk werd uitgeweken naar het Verenigd Koninkrijk. Vandaaruit volgde nog 5 jaar strijd voordat Duitsland was verslagen. Strijd waarbij de Polen ook in Nederland mensen verloren. Strijd die voor ons in West Euroap de vrijheid betekende. Voor Polen volgde een periode van communisme en pas echt vrijheid met de eerste vrije democratische verkiezingen in 1989.
Op foto (bron IWM) Polen die de straat op gaan bij het bekend worden van het nieuws dat het VK de oorlog heeft verklaard met een spandoek ‘Lang leve Engeland’.
