Op 23 december 1944 sneuvelde in Nederland de Poolse soldaat Edward Mżyczek. Dankzij een post op Facebook (in het Pools) komen we meer te weten over een van de vele gesneuvelde Poolse militairen uit de pantserdivisie van generaal Maczek.
Wij vertaalden en vatte de tekst uit de facebookpost samen. Onderaan het bericht sluiten we de originele post in waarin nog interessante foto’s te vinden
Het Verhaal van Edward Mżyczek
Edward Mżyczek was slechts 26 jaar oud toen hij om het leven kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nog op 14 december 1944 stuurde hij zijn familie een foto en groeten, niet wetend dat dit het laatste bericht zou zijn dat zij van hem zouden ontvangen.
Edward werd geboren op 28 oktober 1919 in het dorp Kończyce Małe, dichtbij Cieszyn. De oorlog bepaalde zijn lot, zoals dat gebeurde bij zoveel jonge mensen uit Silezië, een regio die door nazi-Duitsland werd ingelijfd. Onder Duitse bezetting hadden jonge Polen nauwelijks toekomstperspectief en werden ze gedwongen keuzes te maken die vaak levensveranderend waren.
Gedwongen dienst in de Wehrmacht
Voor Edward en zijn familie had de oorlog ingrijpende gevolgen. Zoals vele Poolse mannen woonachtig in bij Duitsland ingelijfde gebieden werd hij gedwongen dienst te nemen in de Wehrmacht, een lot waartegen verzet haast onmogelijk was. Weigering leidde tot arrestatie of zelfs deportatie naar een concentratiekamp. Edward, zijn zwager Janek en andere familieleden werden allemaal opgeroepen. Janek keerde terug zonder een been, maar Edward’s verhaal eindigde tragisch.
Poolse soldaten in de Wehrmacht vochten vaak met tegenzin voor Duitsland. Velen, zoals Edward, zagen een kans om te ontsnappen. In 1943 kwam Edward in geallieerde handen, waarschijnlijk tijdens een operatie in Zuid-Europa. Hij sloot zich aan bij de Poolse Strijdkrachten in het Westen, waar hij onder de naam Burzyński diende, om zijn familie te beschermen tegen Duitse represailles.
Soldaat onder Generaal Maczek
Als soldaat in 1e Bataljon Poolse Hooglanders Podhale, vocht Edward onder Generaal Maczek, in de 1ste Poolse Pantserdivisie. Voor kerstmis in 1944 kreeg Edward de opdracht om mijnen te ruimen in Doeveren, niet ver van Breda. Tijdens de laatste mijnopruiming zei hij opgelucht: “Jongens, de laatste!” Helaas was dit ook zijn laatste moment. De volgende dag was het kerstavond, maar Edward en zijn kameraden waren niet meer in leven.
Een graf met een verhaal
Edward Mżyczek rust samen met zijn kameraden op de Alg. Begraafplaats Leijsenakkers te Oosterhout. Zijn verhaal is een herinnering aan de offers die vele Poolse soldaten brachten. Dankzij Joasia, die zijn verhaal deelde, voelt Edward’s leven dichtbij en persoonlijk. Het is belangrijk dat we zijn herinnering en die van anderen blijven eren.
Eer aan zijn nagedachtenis
Het verhaal van Edward Mżyczek staat symbool voor de talloze Polen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten, soms onder dwang in Duitse dienst, en uiteindelijk hun leven gaven voor vrijheid.
Mocht iemand meer informatie hebben over Edward Mżyka/Burzyński, aarzel dan niet om contact op te nemen. Natuurlijk delen we deze informatie dan ook met de schrijfster van het facebookbericht.
Na de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in september 1944 werd de Poolse Pantserdivisie ingezet in West-Noord-Brabant waarbij oktober en november de meeste strijd zag. Dit zorgde voor grote verliezen in de divisie maar ook voor de bevrijding van plaatsen zoals Baarle-Nassau, Alphen, Breda en Moerdijk. De inzet van de Poolse bevrijders, en hun offers, wordt ook nu 80 jaar later nog uitgebreid herdacht. Op deze pagina een overzicht van activiteiten. Let op: We zijn zeker niet compleet dus hou de lokale media en de socials in de gaten om te kijken wat er bij jou in de buurt allemaal te doen is.
Heb je nog een tip die niet hier is opgenomen en die hier volgens jou niet mag ontbreken? Neem dan even contact met ons op.
Baarle-Nassau en Alphen
Na Zeeuws-Vlaanderen zetten de Polen bij Baarle-Nassau voor het eerst weer voet op Nederlandse bodem. De gevechten daar en bij Alphen en omgeving gingen gepaard met verliezen. Veel vonden hun rustplaats in Lommel in Belgie. In Alphen zijn 18 Polen begraven. Onder hen op 8 oktober de twee broers Konrad (die de volgende dag 20 zou worden) en Henryk (23jr). Zij kwamen tegelijk om bij de inslag van een granaat. In 2019 verscheen hun verhaal in een bevrijdingskrant (zie hier, pagina 9). Op de foto hun graf in Alphen.
Net als bij Driel is er in samenwerking met LRE en fietsroute en een wandelroute bij Breda vormgegeven. Deze is terug te vinden op de site van Liberation Route EUropa en maakt onderdeel uit van de landelijke ‘Poolse fietsroute’ die begint in Zeeuws-Vlaanderen en doorloopt tot noord-oost Nederland.
Buitenexpositie bij MMB
Van midden september tot en met midden november is bij het MMB een buitenexpositie te zien over de Poolse bevrijders met de titel ‘Trails of Hope’.
NAC in ‘Poolse shirts’
De voetbalclub uit Breda, NAC, speelt dit hele seizoen met T-shirts die de Poolse bevrijders eren. Op het thuisshirt staan de 30 namen van de Polen die omkwamen in Breda bij de bevrijding.
Film: Mijn Poolse opa
In 2019 verscheen de documentaire ‘Mijn Poolse opa’ van Koen van Groessen. Hij reis onder andere naar Oekraine en ontdekt daar een voor hem nog onbekend deel van zijn familie. Een familie die zijn opa als tiener achterliet en nooit meer terug zag. Dit verhaal van Michal Salewicz speelt op 20 oktober om 16.30 uur en om 23 oktober om 19.30 uur in Chassé in Breda.
Bevrijdingsconcert
Ook in Chassé is het gratis “Bevrijdingsconcert ter ere van de Poolse bevrijders” met onder andere Sinfonietta Cracovia, Bredase Opera en Partizanenkoor uit Breda.
Locatie: Begraafplaats Leijsenakkers, Veerseweg 42 in Oosterhout
Breda: Ginneken
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 10.45 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ginneken aan de Vogelenzanglaan 19 in Breda
Breda: Ettensebaan
Wanneer: zondag 27 oktober 2024
Aanvang: 13:00 uur
Locatie: Pools Militair Ereveld Ettensebaan in Breda
Bavel bevrijd
Bavel is een van de vele plaatsten die de Polen bevrijdde, om precies te zijn op 28 oktober. Hier is in het weekend van zaterdag 26 en zondag 27 oktober een weekendprogramma.
Walk of Fame
In het straatbeeld van Breda worden 80 vlaggen opgehangen met portretten van 80 bevrijders. Via de app ‘About this Building’ kan je de 80 verhalen bij de vlaggen lezen. De vlaggen blijven hangen tot eind november.
Op zaterdag 21 september werd in Driel de inzet van de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade herdacht. Behalve dat het op de dag (en bijna tijdstip) exact 80 jaar geleden was dat de Polen bij Driel landde werd het in meerdere opzichten een indrukwekkende herdenking.
Erkenning voor inzet
De eerste spreker was scheidend voorzitter Arno Baltussen. Na het eerherstel van de Brigade en Generaal Sosabowski in Nederland in 2006 zet hij zich al jaren in voor officieel excuus van de Britse regering. Immers kort na de Operatie Market Garden kreeg generaal Sosabowski de schuld van het niet slagen van de operatie. In bredere zin liet de Britse regering de Polen na de oorlog aan hun lot over en mochten ze als een van de weinige geallieerden niet meedoen aan de overwinningsparade in London in de zomer van 1946.
In een bij vlagen emotioneel betoog riep de heer Baltussen de Britse premier Keir Starmer op om dit onrecht ongedaan te maken. Het is in de woorden van scheidend voorzitter Baltussen nog niet te laat nu er nog een veteraan in leven is, Bolek Ostrowski (105) in Toronto, Canada.
Hij (Bolek) benadrukte dat het altijd waard is om te vechten voor de anders vrijheid. En hij zou het zo weer doen. Het is het waard om te vechten voor andermans vrijheid ook als je het zelf niet hebt ervaren.
Die waarde van vrijheid wilden wij in Driel omarmen. […]
Tot op de dag van vandaag heeft de Britse regering de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade niet officieel erkend.
Inzet voor vrijheid verdient altijd erkenning en waardering. Inzet voor vrijheid is altijd goed en kan nooit worden bestempeld als “schuldig aan verlies”. Inzet voor vrijheid is altijd winst.
Dit is ook wat de Britse veteranen die in Arnhem vochten altijd hebben gezegd. Als teken van hun dankbaarheid sponsorden zij een monument en plaquette op het Polenplein in Driel, ter ere van generaal Sosabowski.
Op deze manier hebben zij hun erkenning al laten blijken, maar de formele erkenning van de Britse regering zou ook zeer op prijs worden gesteld.
Inzet voor vrijheid moet gepaard gaan met erkenning. Erkenning drukt waardering en aandacht uit en leidt uiteindelijk tot motivatie. Dit zijn we verschuldigd aan Bolek en alle veteranen die voor onze vrijheid hebben gevochten – om generaties te motiveren in hun voetsporen te treden en zich in te zetten voor vrijheid. Vrijheid bestaat alleen als iedereen zijn plicht vervult om zich in te zetten voor vrijheid. […]
Daarom herhaal ik mijn oproep aan de Britse premier: […] Het eerherstel kan nog plaatsvinden zolang Bolek onder ons is. Gezien Boleks leeftijd is er geen tijd te verliezen. Er is nog steeds kans om de laatste Poolse veteraan in de ogen te kijken en die veelbetekenende woorden te zeggen:
“Dank je, dank dat jullie voor onze vrijheid hebben gevochten.”.
Met dit pleidooi zette Arno Baltussen kracht bij aan de brief met deze oproep die de Britse premier eerder al ontving van de stichting in samenwerking met de burgemeesters uit de Airborne Region.
Burgemeester Patricia Hoytink-Roubos
Wat wordt onze inzet?
Een van die burgemeesters, burgemeester Patricia Hoytink-Roubos van Overbetuwe vertelde twee persoonlijke verhalen van Poolse militairen, Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz. Ze riep de aanwezigen op om na te denken wat onze nalatenschap zou kunnen zijn:
Na tachtig jaar is de onvoorwaardelijke en moedige inzet van mannen als Jozef Pietryga en Bazyli Lincewicz en al die anderen nog altijd een voorbeeld. En het houdt ons een spiegel voor. Welke afdruk willen wij achterlaten voor onze kinderen? Zijn we bereid om te vechten voor iets dat groter is dan onszelf? Om daar een offer voor te brengen?
Ook vandaag is dit hard nodig. We zien dat oorlog dichterbij is gekomen. Letterlijk, door de strijd in Oekraïne.
Maar ook als ik kijk naar ons eigen land, dan lijken de omstandigheden een beetje op die in de jaren ’20 van de vorige eeuw.
Ook toen was er polarisatie, antisemitisme, onzekerheid en instabiliteit. Dat zorgde voor een vruchtbare bodem voor het gedachtegoed van de nazi’s.
Laat vandaag de uitkomst niet hetzelfde zijn. Laten we met elkaar de geschiedenis ongelijk bewijzen. Laten we zie dat het wél anders kan, ook al is de situatie vergelijkbaar met toen.
Bijdragen van de premiers
De herdenking zou worden bijgewoond door de premier van Polen, Donald Tusk en Nederland, Dick Schoof. Met het hoogwater in Polen liet de Poolse premier zich vertegenwoordigen door de minister van veteranen zaken die een brief van Tusk voorlas.
Premier Schoof
De Nederlandse premier gebruikt ook de inzet van de Polen om de link te leggen naar de actualiteit en onze rol daarin:
Laten wij vandaag hun voorbeeld als een opdracht beschouwen. De opdracht om in het hier nu pal te staan voor de vrijheid en de waarden die tachtig jaar geleden met zoveel overgave en vastberadenheid zijn bevochten. Voor generaties daarna is ‘oorlog’ lange tijd een woord van ver weg geweest. Een woord van vroeger. Iets uit een voltooid verleden tijd. Althans, dat hebben we onszelf en elkaar lang kunnen vertellen.
Maar sinds de Russische inval in Oekraïne weten we beter. […]
In Polen, het land van een van onze bevrijders, wordt dat nog directer gevoeld dan hier. Daarom is het zo belangrijk dat Polen, Nederland en andere landen elkaar vasthouden en steunen, in de NAVO en Europa. Daarom is het zo belangrijk dat we één lijn trekken tegen agressie en onrechtstatelijkheid. En dat we daarin onverzettelijk en onvermoeibaar zijn. Het moet. Het moet, omdat het alternatief ondenkbaar is.
In zijn brief sprak premier Tusk juist dank uit naar het Nederlandse volk voor de wijze waarop zij al die jaren de Poolse inzet herdenken en zich inzetten voor het eerherstel:
Ik heb al gezegd dat we dankbaar zijn voor de attente herinnering aan de Poolse brigade en haar generaal. In het bijzonder wil ik u bedanken voor uw inspanningen om de Polen die bij Arnhem hebben gevochten te eren, wat ertoe heeft geleid dat Koningin Beatrix in 2006 de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade de hoogste militaire onderscheiding van het Koninkrijk der Nederlanden, de Militaire Willemsorde, heeft toegekend en generaal Sosabowski de Bronzen Leeuw Medaille. Maar er is nog een reden om onze dankbaarheid te betuigen. Ik denk hierbij aan het initiatief om de bijdrage van Poolse parachutisten aan operatie ‘Market Garden’ te erkennen en hun militaire daad te waarderen. Een brief met een dergelijke oproep werd begin juli naar de regering van het Verenigd Koninkrijk gestuurd. De burgemeesters van Nederlandse steden ondertekenden de oproep in groten getale.
Vandaag en de nalatenschap
Wij hopen dat de inzet van de Polen inderdaad doorklinkt in acties vandaag de dag. Of onze nalatenschap nu is het trekken van een lijn tegen agressie en onrechtstatelijkheid, het in herinnering blijven roepen van de rol van de Polen of het daadwerkelijke eerherstel door de Britse regering. We hopen bovenal dat daarmee de inzet van Bolek en alle andere niet te vergeefs was en dat hij nog getuige mag zijn van het eerherstel.
Herdenking terugkijken?
De herdenking is terug te zien op YouTube (zie hieronder). Vooraf was nog een kort vraaggesprek over de historische context. Wilt u die ook terugzien? Ga dan naar het verslag op de site van Omroep Gelderland.
Toespraken
De volledige toespraken zijn na te lezen op de site van de Stichting Driel Polen
Komende maanden herdenken we door heel Nederland dat 80 jaar geleden het land bevrijd werd van vijf jaar bezetting. Daarbij speelden ook Poolse bevrijders een belangrijke rol. Samen met Arno Baltussen van Stichting Driel Polen ontwikkelden we een presentatie over deze Poolse bijdrage.
We schetsen de internationale context, hoe het kwam dat de Polen aan het westfront meevochten, wat hun specifiek bijdrage in Nederland was en laten zien dat ook bij u in de buurt een Pools verhaal te vertellen is of wat de link is met de actualiteit. Daarbij is veel ruimte voor interactie.
Afhankelijk van het publiek kunnen we ook spreken over andere vormen zoals een quiz of voor scholieren werken met opdrachten. Neem dan wel graag tijdig contact op want dit soort aanpassingen vragen natuurlijk afstemming en voorbereidingstijd.
Lijkt het u interessant om voor uw organisatie een lezing te organiseren? Een Neem gerust contact op om af te stemmen.
Vijftien augustus staat voor de katholieken voor Maria ten Hemelopneming. In Polen is het ook de dag van het leger. Dit is terug te voeren op de strijd in 1920 tegen de Sovjet Unie en het ‘Wonder aan de Wisła’.
De nasleep van de Eerste Wereldoorlog
Waar de algemene opvatting is dat de Eerste Wereldoorlog eindigde op 11 november 1918 volgde in diverse landen in Midden en Oost-Europa nog een turbulente nasleep door de ineenstorting van de vooroorlogse mogendheden. Zo ook in Polen dat zijn onafhankelijkheid hervond. Iets wat ieder jaar op 11 november herdacht wordt.
Voor die onafhankelijkheid moest de nodige strijd geleverd worden. Aan de westkant van Polen was de ‘Groot-Polenopstand‘. De enige geslaagde opstand in de Poolse geschiedenis waarbij de regio rond Poznan zich afscheidde van de Duitse Weimarrepubliek en aansloot bij Polen.
Wonder aan de Wisła
De grootste strijd werd geleverd met de Russen in het Oosten. Initieel begon Piłsudski de strijd om Wit-Rusland en Oekraïne om te vormen tot satellietstaten en was het Poolse leger succesvol waarbij ze tot Kiev kwamen en dit innamen. In de zomer van 1920 keerde het tij en trokken de Russen Polen binnen tot vlak bij Warszawa.
Terwijl buitenlandse diplomaten de Poolse hoofdstad begonnen te verlaten, werkte Piłsudski een gedurfd plan uit. In de nacht van 6 op 7 augustus 1920 voerde hij zijn operatieve flankaanval uit. Het lukte! De Sovjets lieten zich compleet verrassen. In twee opeenvolgende veldslagen vernietigden de brigades van Pilsudski twee derde van de Rode cavalerielegers.
Er werd gesproken van het wonder aan de rivier de Weichsel (Wisła). De restanten van het bolsjewistische leger zochten hun heil in de vlucht. Hun traagheid, vermoeidheid en lange aanvoerlijnen hadden de Sovjets de das omgedaan. Daarbij hadden ze ook geen rekening gehouden met de communistenhaat van de Poolse burgers en boeren.*
Wat in bovenstaande citaat onvermeld blijft is dat de Polen erin geslaagd waren de Russische codes te breken en daardoor op de hoogte waren van de Russische plannen. Ander interessant detail is dat een Russische bevelhebber de flank van de hoofdmacht ongedekt liet omdat hij bezig was met een aanval op Lviv / Lwów voor zijn eigen profilering. De aanval was vergeefs en de bevelhebber was Stalin.
Naar aanleiding van de Poolse overwinning is 15 augustus in Polen niet alleen de katholieke feestdag Maria ten Hemelopneming maar ook de dag van het leger. Voor ons een dag om stil te staan bij de honderden Poolse militairen die op onze site vermeld staan omdat ze het leven lieten op Nederlands grondgebied.
Schilderij bij dit bericht is "Cud nad Wisłą" - schilderij Jerzy Kossak Voor meer over informatie over de periode 1918 en verder lees 'De eerste jaren van Polen na 1918' op Polen in Beeld
“VOOR UW VRIJHEID EN DE ONZE” – DE POOLSE SLACHTOFFERS VAN DE STRIJD IN NEDERLAND
Onder deze titel schreven we samen met de Stichting Driel-Polen een artikel. Dit artikel is geplaatst in het magazine van de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum. Het artikel sluit naadloos aan bij de lezing die we samen verzorgen op zaterdag 30 maart.
Voor de lezers van dit magazine is de Poolse strijd in Nederland onlosmakelijk verbonden met de septemberdagen van 1944. Ook het Poolse aandeel in de bevrijding van het zuidwesten en noordoosten van ons land is redelijk bekend. Onderbelichter is de rol van Poolse piloten en verzetsstrijders. Tijd om eens wat licht te werpen op de offers die werden gebracht, met speciale aandacht voor de Slag om Arnhem.
Op 1 november – Allerheiligen – gaan de Polen massaal naar begraafplaatsen om een kaarsje te plaatsen bij graven van hun naasten. In Nederland betekent dit dat op die dag vaak ook lichtjes branden bij de graven van de Polen die streden voor onze vrijheid.
Bij dit bericht foto’s die gemaakt zijn op de oorlogsbegraafplaats in Oosterbeek waar bij alle Poolse graven een of meerdere lichtjes stonden. Het blijft een indrukwekkend gezicht.
Het zal u mogelijk opvallen als u Poose oorlogsgraven bezoekt dat heel vaak een kaarsje brand op het graf. Of dat er een inmiddels uitgebrand lichtje bijstaat. Zo ook de foto van het graf van Bankowski op Jonkerbos bij Nijmegen (zie foto) Dit heeft natuurlijk te maken met de overwegend katholieke achtergrond van de Polen. Het branden van een kaarsje is daar heel gebruikelijk en dat zie je in Nederland terug bij de Poolse graven.
De katholieke feestdag ‘Aller Heiligen’ is een belangrijke feestdag voor veel Polen. Een traditie op deze dag is om een kaarsje op te steken op het graf van een dierbare. In Polen betekent dit dat het op de avond van Aller Heiligen heel druk is op begraafplaatsen. Bovendien reizen veel Polen af naar hun geboortedorp.
Dat betekent dat op die dagen bij nagenoeg alle graven wel kaarsen branden en ook dit zien we steeds meer terug in Nederland. Wees niet verbaasd als u op de avond van 1 november opeens bij alle Poolse graven lichtjes ziet branden. Zo gaan nazaten, immigranten en andere betrokken op deze dag naar de Poolse graven in Nederland om daar een lichtje op te steken.
Bijvoorbeeld op de graven bij de bevrijders die vochten bij Oosterbeek en Driel en die liggen op de oorlogsbegraafplaats van Oosterbeek. Gelegen in de bossen creëert dit een hele aparte ervaring.
Onze tip is om tegen het vallen van de avond langs te gaan bij een van de begraafplaatsen bij u in de buurt om dit te aanschouwen.
